علائم کم کاری و پرکاری تیروئید در زنان

غده تیروئید، این پروانه کوچک در جلوی گردن، نقش بسیار مهمی در تنظیم متابولیسم، سطح انرژی و عملکرد کلی بدن ایفا می‌کند. اختلالات تیروئید، به‌ویژه در زنان، شایع بوده و می‌تواند طیف وسیعی از مشکلات سلامتی را ایجاد کند. آگاهی از علائم کم کاری تیروئید در زنان و علائم پرکاری تیروئید در زنان اولین گام در تشخیص و درمان به‌موقع است. همچنین، شناخت علائم تیروئید خطرناک و درک اینکه کم کاری تیروئید چند باشد خطرناک است یا آیا بالا بودن tsh خطرناک است، می‌تواند نگرانی‌ها را کاهش داده و به پیگیری صحیح پزشکی کمک کند.

در این مقاله، به بررسی جامع این موارد، علت کم کاری تیروئید در زنان، و همچنین مسائل مرتبط با تیروئید در دوران حساس بارداری خواهیم پرداخت. همچنین پیشنهاد می شود از صفحه بهترین دکتر فوق تخصص زنان و زایمان و نازایی در تهران دیدن کنید.

علائم کم کاری تیروئید در زنان

کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون‌های تیروئیدی (عمدتاً تیروکسین یا T4 و تری‌یدوتیرونین یا T3) تولید نمی‌کند. این کاهش هورمون منجر به کند شدن عملکردهای بدن می‌شود. علائم کم کاری تیروئید در زنان می‌تواند تدریجی ظاهر شده و بسیار متنوع باشد، از جمله:

• خستگی و ضعف مفرط: احساس مداوم خستگی حتی پس از استراحت کافی.
• افزایش وزن بدون دلیل: با وجود عدم تغییر در رژیم غذایی یا فعالیت بدنی.
• عدم تحمل سرما: احساس سرما بیش از حد معمول، حتی در محیط‌های نسبتاً گرم.
• یبوست: کاهش حرکات روده و بروز یبوست مزمن.
• خشکی پوست و مو: پوست خشک، خشن و پوسته‌پوسته؛ موها شکننده، خشک و ریزش مو.
• تورم صورت (به خصوص دور چشم‌ها).
• گرفتگی صدا و خشونت صدا.
• دردهای عضلانی، ضعف و گرفتگی عضلات.
• افسردگی، کاهش تمرکز و مشکلات حافظه.
• اختلالات قاعدگی: پریودهای سنگین‌تر، طولانی‌تر یا نامنظم.
• کاهش ضربان قلب (برادی‌کاردی).
• افزایش سطح کلسترول خون.
• نازک شدن و شکنندگی ناخن‌ها.
• بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر) در برخی موارد.

علائم پرکاری تیروئید در زنان

پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) وضعیتی است که در آن غده تیروئید بیش از حد هورمون‌های تیروئیدی تولید می‌کند. این امر منجر به افزایش سرعت عملکردهای بدن می‌شود. علائم پرکاری تیروئید در زنان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• کاهش وزن ناخواسته: با وجود افزایش اشتها.
• افزایش ضربان قلب (تاکی‌کاردی)، تپش قلب و نامنظمی ضربان قلب.
• عصبی بودن، اضطراب و تحریک‌پذیری.
• لرزش دست‌ها و انگشتان.
• تعریق زیاد و عدم تحمل گرما.
• تغییر در الگوی اجابت مزاج: معمولاً اسهال یا افزایش دفعات مدفوع.
• خستگی و ضعف عضلانی (به‌ویژه در عضلات ران و بازو).
• اختلالات خواب و بی‌خوابی.
• نازک شدن پوست و موهای شکننده.
• اختلالات قاعدگی: پریودهای سبک‌تر، کوتاه‌تر یا نامنظم.
• بیرون‌زدگی چشم‌ها (اگزوفتالمی) در بیماری گریوز (شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید).
• بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر).
• مشکلات تمرکز.

علائم تیروئید خطرناک

اصطلاح “تیروئید خطرناک” یک تشخیص پزشکی رسمی نیست، اما به شرایطی اشاره دارد که اختلالات تیروئید درمان‌نشده یا شدید می‌توانند عوارض جدی و تهدیدکننده حیات ایجاد کنند. این موارد عبارتند از:

1. طوفان تیروئیدی (Thyroid Storm): یک عارضه نادر اما بسیار خطرناک از پرکاری تیروئید درمان‌نشده یا کنترل‌نشده است. علائم آن شامل تب بالا، ضربان قلب بسیار سریع و نامنظم، بی‌قراری شدید، گیجی، اسهال، استفراغ و حتی کما است. طوفان تیروئیدی نیاز به درمان فوری پزشکی دارد.
2. کُمای میکسدم (Myxedema Coma): عارضه نادر و تهدیدکننده حیات ناشی از کم کاری تیروئید شدید و طولانی‌مدت درمان‌نشده است. علائم آن شامل کاهش شدید دمای بدن (هیپوترمی)، کندی شدید تنفس، کاهش فشار خون، کاهش هوشیاری و کما است. این وضعیت نیز اورژانسی پزشکی محسوب می‌شود.
3. مشکلات قلبی شدید: هم کم کاری و هم پرکاری تیروئید درمان‌نشده می‌توانند منجر به مشکلات جدی قلبی شوند، مانند نارسایی قلبی، آریتمی‌های خطرناک و در مورد کم کاری، افزایش خطر بیماری‌های عروق کرونر به دلیل کلسترول بالا.
4. سرطان تیروئید: اگرچه بسیاری از سرطان‌های تیروئید قابل درمان هستند، اما برخی انواع تهاجمی‌تر می‌توانند خطرناک باشند، به‌خصوص اگر دیر تشخیص داده شوند یا به درمان پاسخ ندهند. هرگونه توده یا گره در تیروئید باید توسط پزشک بررسی شود.
5. عوارض شدید بارداری: اختلالات تیروئید کنترل‌نشده در بارداری می‌تواند هم برای مادر و هم برای جنین خطرناک باشد (در ادامه بیشتر توضیح داده خواهد شد).

کم کاری تیروئید چند باشد خطرناک است

کمکاری تیروئید زمانی خطرناک محسوب میشود که سطح TSH از ۱۰ mIU/L بالاتر رود و هورمون T4 آزاد (FT4) به زیر ۰.۵ ng/dL برسد. در این شرایط، خطر بروز عوارض شدید مانند میگزدم کما (کاهش هوشیاری، افت دمای بدن و نارسایی تنفسی)، نارسایی قلبی، افزایش کلسترول و اختلالات روانی افزایش مییابد. اگر TSH به بالای ۵۰ یا ۱۰۰ mIU/L برسد، وضعیت اورژانسی بوده و نیاز به درمان فوری دارد. در صورت مشاهده علائمی مانند خستگی شدید، ورم صورت، کاهش هوشیاری یا افت فشار خون، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کرد. درمان اصلی، مصرف منظم لووتیروکسین تحت نظر پزشک است تا از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.

آیا بالا بودن TSH خطرناک است

بالا بودن TSH میتواند نشانه خطرناکی باشد، چراکه معمولاً بیانگر کمکاری شدید تیروئید است. زمانی که TSH از 10 mIU/L فراتر رود و همراه با کاهش هورمونهای تیروئیدی (T4 و T3) باشد، خطر بروز عوارض جدی مانند اختلالات قلبی-عروقی، افزایش شدید کلسترول، میگزدم کما (یک وضعیت اورژانسی تهدیدکننده زندگی) و مشکلات متابولیک افزایش مییابد. در موارد حاد که TSH به بالای 50 mIU/L میرسد، احتمال بروز علائم خطرناکی مانند کاهش سطح هوشیاری، افت شدید دمای بدن و نارسایی تنفسی وجود دارد که نیاز به بستری فوری دارد. بنابراین، هرگونه افزایش قابل توجه TSH باید توسط پزشک بررسی شده و تحت درمان دارویی (عمدتاً با لووتیروکسین) قرار گیرد تا از پیشرفت بیماری و عوارض خطرناک آن جلوگیری شود.

علت کم کاری تیروئید در زنان

کم کاری تیروئید در زنان شایع‌تر از مردان است. دلایل مختلفی می‌تواند منجر به کم کاری تیروئید شود:

1. بیماری هاشیموتو (Hashimoto’s Thyroiditis): شایع‌ترین علت کم کاری تیروئید در مناطقی که کمبود ید شایع نیست. این یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غده تیروئید حمله کرده و به تدریج توانایی آن را برای تولید هورمون کاهش می‌دهد.
2. درمان پرکاری تیروئید: درمان‌هایی مانند استفاده از ید رادیواکتیو یا جراحی برداشتن غده تیروئید (تیروئیدکتومی) برای درمان پرکاری تیروئید یا سرطان تیروئید، می‌تواند منجر به کم کاری دائمی تیروئید شود.
3. پرتودرمانی: پرتودرمانی به ناحیه سر و گردن برای درمان برخی سرطان‌ها می‌تواند به غده تیروئید آسیب رسانده و عملکرد آن را مختل کند.
4. مصرف برخی داروها: داروهایی مانند لیتیوم (برای اختلال دوقطبی)، آمیودارون (برای آریتمی قلبی)، و برخی داروهای مورد استفاده در درمان سرطان (مانند اینترفرون آلفا و مهارکننده‌های تیروزین کیناز) می‌توانند باعث کم کاری تیروئید شوند.
5. کمبود ید: ید ماده معدنی ضروری برای تولید هورمون‌های تیروئید است. کمبود شدید ید در رژیم غذایی (که در بسیاری از کشورها با مصرف نمک یددار جبران شده) می‌تواند منجر به کم کاری تیروئید شود.
6. بیماری‌های هیپوفیز: اختلال در عملکرد غده هیپوفیز (که TSH را تولید می‌کند) می‌تواند منجر به کم کاری تیروئید ثانویه شود، هرچند این علت کمتر شایع است.
7. اختلالات مادرزادی تیروئید (هیپوتیروئیدیسم مادرزادی): برخی نوزادان با غده تیروئید ناکارآمد یا بدون غده تیروئید متولد می‌شوند. غربالگری نوزادان برای این وضعیت بسیار مهم است.
8. بارداری: در برخی زنان، پس از بارداری ممکن است نوعی التهاب تیروئید (تیروئیدیت پس از زایمان) رخ دهد که می‌تواند منجر به کم کاری موقت یا دائمی تیروئید شود.

علائم تیروئید در زنان باردار

اختلالات تیروئید در دوران بارداری باید با دقت مدیریت شوند، زیرا هورمون‌های تیروئید برای رشد و تکامل طبیعی مغز و سیستم عصبی جنین حیاتی هستند. علائم اختلالات تیروئید در بارداری ممکن است با علائم طبیعی بارداری همپوشانی داشته باشند و تشخیص را دشوار کنند.

علائم کم کاری تیروئید در زنان باردار ممکن است شامل موارد زیر باشد (علاوه بر علائم عمومی):

• خستگی شدید (فراتر از خستگی معمول بارداری)
• افزایش وزن بیش از حد انتظار
• یبوست
• عدم تحمل سرما
• گرفتگی عضلات
• مشکلات تمرکز و حافظه (“مه مغزی بارداری” تشدید شده)
• پره‌اکلامپسی (فشار خون بالا و پروتئین در ادرار) در موارد شدیدتر

علائم پرکاری تیروئید در زنان باردار ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• کاهش وزن یا عدم افزایش وزن مناسب در بارداری
• تپش قلب و ضربان قلب سریع
• لرزش
• عدم تحمل گرما و تعریق زیاد
• تهوع و استفراغ شدید (فراتر از تهوع صبحگاهی معمول)
• بیماری گریوز می‌تواند با بیرون‌زدگی چشم‌ها همراه باشد.

عوارض تیروئید در بارداری بر جنین

اختلالات تیروئید مادر، به‌ویژه اگر درمان نشوند یا به‌خوبی کنترل نگردند، می‌توانند عوارض جدی برای جنین و نوزاد به همراه داشته باشند:

عوارض کم کاری تیروئید مادر بر جنین:

• زایمان زودرس
• وزن کم هنگام تولد
• سقط جنین یا مرده‌زایی
• پره‌اکلامپسی در مادر (که می‌تواند بر جنین تأثیر بگذارد)
• اختلال در رشد و تکامل عصبی-شناختی جنین: این مهم‌ترین عارضه است. کمبود هورمون تیروئید مادر، به‌ویژه در سه ماهه اول بارداری (قبل از اینکه تیروئید جنین شروع به کار کند)، می‌تواند منجر به کاهش ضریب هوشی (IQ) و مشکلات یادگیری در کودک شود.
• مشکلات تنفسی در نوزاد

عوارض پرکاری تیروئید مادر بر جنین:

• زایمان زودرس
• وزن کم هنگام تولد
• سقط جنین یا مرده‌زایی
• پره‌اکلامپسی در مادر
• نارسایی قلبی در مادر (که می‌تواند جریان خون به جنین را تحت تأثیر قرار دهد)
• طوفان تیروئیدی در مادر (که می‌تواند برای جنین نیز کشنده باشد)
• پرکاری تیروئید جنینی یا نوزادی: اگر علت پرکاری مادر بیماری گریوز باشد، آنتی‌بادی‌های محرک تیروئید مادر می‌توانند از جفت عبور کرده و باعث پرکاری تیروئید در جنین یا نوزاد شوند. این وضعیت می‌تواند منجر به گواتر جنینی، ضربان قلب سریع جنین (تاکی‌کاردی)، محدودیت رشد داخل رحمی و نارسایی قلبی جنین شود.
• مرده‌زایی

به همین دلیل، غربالگری و مدیریت دقیق عملکرد تیروئید قبل و در طول بارداری بسیار حائز اهمیت است.

برای پرکاری تیروئید در بارداری چه بخوریم

درمان اصلی پرکاری تیروئید در بارداری، به‌ویژه بیماری گریوز، استفاده از داروهای ضد تیروئید (مانند پروپیل تیواوراسیل در سه ماهه اول و متی‌مازول در سه ماهه‌های بعدی، تحت نظر دقیق پزشک) است. رژیم غذایی نقش حمایتی دارد و نمی‌تواند جایگزین درمان دارویی شود.

نکات تغذیه‌ای عمومی برای حمایت از سلامت در پرکاری تیروئید بارداری:

• رژیم غذایی متعادل و مغذی: مصرف کافی کالری برای حمایت از نیازهای مادر و جنین، با تمرکز بر پروتئین با کیفیت، میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل.
• کلسیم و ویتامین D: پرکاری تیروئید می‌تواند بر سلامت استخوان تأثیر بگذارد. مصرف کافی منابع کلسیم (لبنیات، سبزیجات برگ سبز تیره) و ویتامین D (نور خورشید، ماهی‌های چرب، غذاهای غنی‌شده) مهم است.
• آهن: برای جلوگیری از کم‌خونی، که می‌تواند علائم پرکاری را تشدید کند.
• سلنیوم: این ماده معدنی در عملکرد تیروئید نقش دارد و در برخی مطالعات برای بیماری گریوز مفید بوده است (منابع: آجیل برزیلی، غذاهای دریایی، گوشت).
• آب کافی: برای جلوگیری از دهیدراتاسیون، به‌ویژه اگر تعریق زیاد یا اسهال وجود دارد.

غذاهایی که ممکن است نیاز به احتیاط یا محدودیت داشته باشند (همیشه با پزشک مشورت کنید):

• ید بیش از حد: در حالی که ید برای عملکرد تیروئید ضروری است، مصرف بیش از حد آن (مثلاً از طریق مکمل‌های جلبک دریایی یا برخی مولتی‌ویتامین‌ها با دوز بالای ید) می‌تواند در برخی موارد پرکاری تیروئید را تشدید کند، به‌ویژه اگر ناشی از مصرف زیاد ید باشد (پرکاری تیروئید ناشی از ید). در بیماری گریوز، این محدودیت کمتر مطرح است و تمرکز بر دارو است. پزشک میزان مناسب ید را مشخص خواهد کرد.
• کافئین: می‌تواند علائمی مانند تپش قلب و اضطراب را تشدید کند. مصرف آن را محدود کنید.

مهمترین نکته، پیگیری دقیق دستورات پزشک متخصص غدد و متخصص زنان و زایمان است.

میزان نرمال تیروئید در بارداری

مقادیر مرجع (نرمال) برای هورمون‌های تیروئید، به‌ویژه TSH، در دوران بارداری با مقادیر مرجع برای زنان غیرباردار متفاوت است. به دلیل تغییرات هورمونی در بارداری (مانند افزایش hCG که ساختاری شبیه TSH دارد)، سطح TSH در بارداری معمولاً پایین‌تر است.

محدوده‌های هدف TSH در بارداری طبق توصیه‌های انجمن تیروئید آمریکا (ATA):

• در سه ماهه اول بارداری: کمتر از ۲.۵ و با رنج بین ۰.۱ تا ۲.۵
• در سه ماهه دوم بارداری: بین ۰.۲ تا ۳.۰
• در سه ماهه سوم بارداری: بین ۰.۳ تا ۳.۰

برخی راهنماها ممکن است از محدوده‌های کمی متفاوت استفاده کنند، یا آزمایشگاه‌ها ممکن است محدوده‌های مرجع خاص بارداری خود را ارائه دهند. مهم است که پزشک نتایج را بر اساس این محدوده‌های خاص بارداری تفسیر کند.

سطح Free T4 نیز باید در محدوده طبیعی خاص بارداری باشد.

برای کم کاری تیروئید در بارداری چه بخوریم

درمان اصلی کم کاری تیروئید در بارداری، مصرف قرص لووتیروکسین (هورمون جایگزین تیروئید) است. دوز دارو معمولاً در بارداری نیاز به افزایش دارد و باید سطح TSH به دقت پایش شود.

نکات تغذیه‌ای حمایتی در کم کاری تیروئید بارداری:

• مصرف کافی ید: ید برای تولید هورمون تیروئید توسط مادر و همچنین برای رشد تیروئید جنین ضروری است. زنان باردار و شیرده نیاز به ید بیشتری دارند (حدود 250 میکروگرم در روز250 \text{ میکروگرم در روز}250 میکروگرم در روز). استفاده از نمک یددار و مصرف مولتی‌ویتامین‌های پره‌ناتال حاوی ید (معمولاً 150 میکروگرم یدید پتاسیم150 \text{ میکروگرم یدید پتاسیم}150 میکروگرم یدید پتاسیم) توصیه می‌شود. منابع غذایی ید شامل غذاهای دریایی، لبنیات و تخم‌مرغ است.
• آهن و کلسیم: مکمل‌های آهن و کلسیم می‌توانند در جذب لووتیروکسین اختلال ایجاد کنند. لووتیروکسین باید با معده خالی و حداقل 30 تا 6030 \text{ تا } 6030 تا 60 دقیقه قبل از صبحانه و حداقل 444 ساعت جدا از مکمل‌های آهن و کلسیم مصرف شود.
• سلنیوم و روی: این مواد معدنی برای تبدیل T4 به T3 (فرم فعال هورمون تیروئید) و عملکرد کلی تیروئید مهم هستند. منابع سلنیوم شامل آجیل برزیلی، غذاهای دریایی و گوشت است. منابع روی شامل گوشت قرمز، مرغ، حبوبات و آجیل است.
• غذاهای گواتروژن (Goitrogens): برخی مواد غذایی مانند کلم، شلغم، گل کلم، و سویا حاوی ترکیباتی هستند که می‌توانند در عملکرد تیروئید (به‌ویژه جذب ید) اختلال ایجاد کنند. این اثر معمولاً در صورت کمبود ید و مصرف بسیار زیاد این مواد غذایی به صورت خام، اهمیت پیدا می‌کند. پختن این سبزیجات فعالیت گواتروژنی آن‌ها را کاهش می‌دهد. در صورت مصرف کافی ید و درمان مناسب با لووتیروکسین، مصرف متعادل این مواد غذایی معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند.

باز هم تاکید می‌شود که رژیم غذایی به تنهایی برای درمان کم کاری تیروئید کافی نیست و مصرف منظم و صحیح لووتیروکسین طبق تجویز پزشک حیاتی است.

سخن نهایی درباره علائم کم کاری و پرکاری تیروئید در زنان

اختلالات تیروئید، چه کم کاری و چه پرکاری، شرایط قابل مدیریتی هستند، به‌ویژه اگر به‌موقع تشخیص داده شده و درمان شوند. آگاهی از علائم، پیگیری منظم پزشکی، و رعایت دقیق دستورات درمانی، کلید حفظ سلامت و پیشگیری از عوارض جدی، به‌خصوص در دوران حساس بارداری است. زنان باید به تغییرات بدن خود توجه داشته باشند و در صورت مشاهده هرگونه علائم نگران‌کننده، بدون تأخیر با پزشک مشورت کنند. با مراقبت صحیح، می‌توان با وجود اختلالات تیروئید، زندگی سالم و فعالی داشت.