رحم سپتوم دار یکی از ناهنجاری‌های مادرزادی رحم است که می‌تواند سوالات و نگرانی‌های زیادی را برای زنان ایجاد کند. سوالاتی مانند سپتوم رحم چیست و آیا سپتوم رحم باعث نازایی میشود یا خیر، بسیار رایج هستند. همچنین، بانوانی که با این تشخیص مواجه می‌شوند، می‌خواهند بدانند عمل سپتوم رحم چگونه است و چشم‌انداز بارداری بعد از عمل سپتوم رحم چگونه خواهد بود. شنیدن تجربیات دیگران و اینکه کیا با رحم سپتوم دار باردار شدن نیز می‌تواند برای آنها امیدبخش باشد.
این مقاله به تفصیل به این موضوعات می‌پردازد تا درک جامع‌تری از سپتوم رحم و گزینه‌های درمانی و باروری مرتبط با آن ارائه دهد. همچنین پیشنهاد می شود از صفحه بهترین دکتر فوق تخصص زنان و زایمان و نازایی در تهران دیدن کنید.
سپتوم رحم چیست؟
سپتوم رحم یک ناهنجاری ساختاری مادرزادی در رحم است که در طی رشد جنینی دختر اتفاق می‌افتد. در این حالت، یک دیواره یا تیغه (سپتوم) از جنس بافت فیبری یا عضلانی، فضای داخلی رحم را به دو قسمت تقسیم می‌کند. این دیواره می‌تواند کامل باشد و رحم را به دو حفره مجزا تقسیم کند، یا ناقص بوده و تنها بخشی از حفره رحم را درگیر نماید. سپتوم رحم شایع‌ترین نوع ناهنجاری مولرین (ناهنجاری‌های مربوط به تکامل مجاری مولرین که رحم، لوله‌های فالوپ و بخش فوقانی واژن را تشکیل می‌دهند) محسوب میشود.
انواع سپتوم رحم
سپتوم رحم بر اساس میزان گستردگی دیواره به دو نوع اصلی تقسیم میشود:
- سپتوم کامل (Complete Septum): در این حالت، دیواره از بالای رحم (فوندوس) تا دهانه رحم (سرویکس) امتداد دارد و حفره رحم را به طور کامل به دو بخش تقسیم می‌کند. گاهی این سپتوم می‌تواند تا واژن نیز ادامه یابد و باعث ایجاد سپتوم واژینال شود.
- سپتوم ناقص یا جزئی (Partial or Incomplete Septum): در این نوع، دیواره فقط بخشی از حفره رحم را تقسیم می‌کند و به دهانه رحم نمی‌رسد. اندازه این سپتوم می‌تواند متغیر باشد، از یک برجستگی کوچک در سقف رحم تا یک دیواره بلند که بخش قابل توجهی از حفره را اشغال می‌کند.
علائم و نشانه‌های سپتوم رحم
بسیاری از زنان مبتلا به سپتوم رحم هیچگونه علامتی ندارند و این وضعیت ممکن است به طور اتفاقی در طی معاینات لگنی یا بررسی‌های مربوط به بارداری تشخیص داده شود. با این حال، برخی از علائم و نشانه‌های احتمالی عبارتند از:
- سقط مکرر جنین: این شایع‌ترین علامت مرتبط با سپتوم رحم است.
- زایمان زودرس: احتمال زایمان پیش از موعد در زنان با رحم سپتوم دار بالاتر است.
- قرارگیری غیرطبیعی جنین: مانند وضعیت بریچ (نشستن جنین با پا) یا عرضی.
- خونریزی‌های غیرطبیعی رحمی (نادر): گاهی ممکن است باعث دیسمنوره (قاعدگی دردناک) یا منوراژی (خونریزی شدید قاعدگی) شود.
- ناباروری (کمتر شایع): اگرچه سپتوم مستقیماً مانع لقاح نمی‌شود، اما می‌تواند بر لانه‌گزینی و رشد جنین تأثیر بگذارد.
نحوه تشخیص سپتوم رحم
تشخیص سپتوم رحم معمولاً با استفاده از روش‌های تصویربرداری انجام میشود:
- سونوگرافی ترانس واژینال (TVS): اولین قدم تشخیصی است و می‌تواند نمایی از ساختار داخلی رحم ارائه دهد. سونوگرافی سه بعدی (3D TVS) دقت بالاتری در تشخیص سپتوم و تمایز آن از سایر ناهنجاری‌ها مانند رحم دوشاخ دارد.
- سونوهیستروگرافی (SHG): در این روش، پس از تزریق سالین استریل به داخل حفره رحم، سونوگرافی انجام میشود. این کار به مشخص شدن بهتر دیواره سپتوم و حفره رحم کمک می‌کند.
- هیستروسالپنگوگرافی (HSG): یک روش تصویربرداری با اشعه ایکس است که در آن ماده حاجب به داخل رحم و لوله‌های فالوپ تزریق میشود. HSG می‌تواند شکل حفره رحم و باز بودن لوله‌ها را نشان دهد.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): MRI دقیق‌ترین روش غیرتهاجمی برای ارزیابی ناهنجاری‌های رحمی است و می‌تواند جزئیات دقیقی از ساختار رحم و سپتوم ارائه دهد.
- هیستروسکوپی: این روش هم تشخیصی و هم درمانی است. یک تلسکوپ باریک و مجهز به دوربین (هیستروسکوپ) از طریق واژن و دهانه رحم وارد حفره رحم میشود و امکان مشاهده مستقیم سپتوم را فراهم می‌کند.
سپتوم رحم باعث نازایی میشود؟
این سوال یکی از نگرانی‌های اصلی زنانی است که با تشخیص سپتوم رحم مواجه می‌شوند. به طور کلی، سپتوم رحم مستقیماً باعث نازایی به معنای عدم توانایی در لقاح تخمک و اسپرم نمی‌شود. یعنی معمولاً مانعی برای باردار شدن اولیه ایجاد نمی‌کند. مشکل اصلی سپتوم رحم، بیشتر در حفظ بارداری و رساندن آن به ترم (زمان کامل زایمان) است.
تأثیر سپتوم بر لانه‌گزینی و رشد جنین
دیواره سپتوم معمولاً از بافت فیبروز (همبند) تشکیل شده و خونرسانی ضعیف‌تری نسبت به دیواره طبیعی رحم (میومتر و اندومتر) دارد. اگر جنین روی این سپتوم لانه‌گزینی کند، ممکن است به دلایل زیر با مشکل مواجه شود:
- خونرسانی ناکافی: جنین برای رشد و تغذیه به خونرسانی غنی از طریق جفت نیاز دارد. خونرسانی ضعیف سپتوم نمی‌تواند این نیاز را برآورده کند و منجر به سقط جنین میشود.
- فضای ناکافی: وجود سپتوم، به‌ویژه سپتوم کامل، فضای داخل رحمی را محدود می‌کند و ممکن است جنین فضای کافی برای رشد نداشته باشد.
- انقباضات رحمی ناهماهنگ: وجود سپتوم می‌تواند منجر به انقباضات غیرطبیعی رحم و در نتیجه سقط یا زایمان زودرس شود.
سپتوم رحم و افزایش خطر سقط مکرر
زنانی که رحم سپتوم دار دارند، به طور قابل توجهی در معرض خطر بالاتری برای سقط مکرر جنین، به خصوص در سه ماهه اول و دوم بارداری، قرار دارند. میزان سقط جنین در این افراد می‌تواند به 25%25\% تا 50%50\% یا حتی بیشتر برسد. این آمار اهمیت تشخیص و درمان این وضعیت را برای زنانی که قصد بارداری دارند یا سابقه سقط مکرر داشته‌اند، نشان می‌دهد.
سایر عوارض بارداری مرتبط با سپتوم
علاوه بر سقط مکرر، سپتوم رحم می‌تواند با عوارض دیگری در دوران بارداری همراه باشد، از جمله:
- زایمان زودرس
- پارگی زودرس کیسه آب (PROM)
- محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR)
- افزایش احتمال نیاز به سزارین به دلیل قرارگیری غیرطبیعی جنین
- جدا شدن زودرس جفت (نادر)
عمل سپتوم رحم چگونه است؟
عمل جراحی برای برداشتن سپتوم رحم، سپتوپلاستی هیستروسکوپیک (Hysteroscopic Septoplasty) نامیده میشود. این روش، یک جراحی کم تهاجمی است و به عنوان استاندارد طلایی برای درمان سپتوم رحم شناخته میشود.
اهداف عمل سپتوپلاستی
هدف اصلی از این جراحی، برداشتن دیواره سپتوم و ایجاد یک حفره رحمی واحد و طبیعی است. این کار به منظور:
- کاهش خطر سقط مکرر جنین
- بهبود شانس بارداری موفق و زایمان در ترم
- کاهش خطر زایمان زودرس و سایر عوارض بارداری
مراحل انجام سپتوپلاستی هیستروسکوپیک
این عمل معمولاً تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی انجام میشود و مراحل کلی آن به شرح زیر است:
- آماده‌سازی: بیمار در وضعیت لیتوتومی (مانند معاینه زنان) قرار می‌گیرد. واژن و دهانه رحم ضدعفونی می‌شوند.
- اتساع دهانه رحم (دیلاتاسیون): در صورت نیاز، دهانه رحم به آرامی با استفاده از دیلاتاتورها باز میشود تا امکان ورود هیستروسکوپ فراهم گردد.
- ورود هیستروسکوپ: هیستروسکوپ (یک لوله باریک مجهز به منبع نور و دوربین) از طریق واژن و دهانه رحم به داخل حفره رحم هدایت میشود. برای باز شدن حفره رحم و دید بهتر، معمولاً از مایعی مانند سالین یا گلیسین استفاده میشود.
- برش سپتوم (رزکسیون): پس از مشاهده دقیق سپتوم، جراح با استفاده از ابزارهای مخصوصی که از طریق کانال هیستروسکوپ وارد می‌شوند (مانند الکترودهای резектоскоп، قیچی‌های هیستروسکوپیک، یا فیبر لیزر)، شروع به برش و برداشتن دیواره سپتوم می‌کند. این کار معمولاً از پایین‌ترین قسمت سپتوم شروع شده و به سمت بالای رحم (فوندوس) ادامه می‌یابد تا زمانی که یک حفره رحمی یکپارچه ایجاد شود.
- کنترل خونریزی و اتمام عمل: پس از برداشتن کامل سپتوم، جراح محل عمل را از نظر خونریزی بررسی می‌کند. در بیشتر موارد، خونریزی جزئی است و خود به خود کنترل میشود. سپس هیستروسکوپ خارج میشود.
کل این پروسه معمولاً کمتر از یک ساعت طول می‌کشد.
مراقبت‌های بعد از عمل سپتوم رحم
پس از جراحی، بیمار ممکن است درد خفیف شکمی شبیه به دردهای قاعدگی و لکه بینی یا خونریزی خفیف واژینال برای چند روز داشته باشد. مراقبت‌های معمول پس از عمل عبارتند از:
- داروهای مسکن: برای کنترل درد تجویز می‌شوند.
- آنتی‌بیوتیک: برای پیشگیری از عفونت ممکن است تجویز شود.
- درمان هورمونی: گاهی اوقات پزشک برای کمک به ترمیم بهتر پوشش داخلی رحم (اندومتر) و جلوگیری از چسبندگی داخل رحمی، استروژن و پروژسترون برای مدت کوتاهی تجویز می‌کند.
- قرار دادن IUD یا کاتتر فولی: در برخی موارد، برای جلوگیری از چسبندگی دیواره‌های رحم به یکدیگر پس از برداشتن سپتوم، ممکن است به طور موقت یک آی‌یودی یا کاتتر فولی در داخل رحم قرار داده شود و پس از چند هفته خارج گردد.
- محدودیت فعالیت: توصیه میشود برای چند روز تا چند هفته از فعالیت‌های سنگین، ورزش شدید و رابطه جنسی پرهیز شود.
- مراجعه پیگیری: معمولاً یک ویزیت پیگیری چند هفته پس از عمل برای بررسی وضعیت رحم و نتایج جراحی (گاهی با سونوهیستروگرافی یا هیستروسکوپی تشخیصی مجدد) برنامه‌ریزی میشود.
بارداری بعد از عمل سپتوم رحم
یکی از مهم‌ترین سوالات برای زنانی که تحت عمل سپتوپلاستی قرار می‌گیرند، شانس و چگونگی بارداری پس از آن است. خبر خوب این است که این جراحی به طور قابل توجهی شانس بارداری موفق و به دنیا آوردن نوزاد سالم را افزایش می‌دهد.
بهترین زمان برای اقدام به بارداری پس از عمل
پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که برای اقدام به بارداری پس از عمل سپتوم رحم، حداقل 22 تا 33 ماه صبر کنید. این زمان برای موارد زیر لازم است:
- ترمیم کامل اندومتر: پوشش داخلی رحم باید به طور کامل بهبود یابد تا بتواند پذیرای جنین باشد.
- کاهش التهاب: التهاب ناشی از جراحی باید فروکش کند.
- تایید موفقیت عمل: گاهی پزشک یک هیستروسکوپی یا سونوهیستروگرافی کنترلی انجام می‌دهد تا از برداشتن کامل سپتوم و عدم ایجاد چسبندگی اطمینان حاصل کند.
پیروی از توصیه‌های پزشک معالج در مورد زمان مناسب برای شروع تلاش برای بارداری بسیار مهم است.
مراقبت‌های دوران بارداری پس از عمل سپتوم
حتی پس از جراحی موفقیت‌آمیز سپتوم، بارداری در این زنان ممکن است همچنان به عنوان بارداری با ریسک متوسط تا بالا در نظر گرفته شود، به خصوص اگر سابقه قبلی عوارض بارداری وجود داشته باشد. بنابراین، مراقبت‌های دقیق‌تر دوران بارداری توصیه میشود:
- ویزیت‌های منظم‌تر قبل از تولد: برای پایش دقیق رشد جنین و سلامت مادر.
- سونوگرافی‌های بیشتر: برای بررسی رشد جنین، طول سرویکس و وضعیت کلی رحم.
- توجه به علائم زایمان زودرس: مانند انقباضات منظم، درد کمر، فشار لگنی و تغییر در ترشحات واژن.
- احتمال نیاز به سرکلاژ: در صورتی که علاوه بر سپتوم، ضعف دهانه رحم (نارسایی سرویکس) نیز وجود داشته باشد، ممکن است انجام سرکلاژ (دوختن دهانه رحم) برای جلوگیری از زایمان زودرس ضروری باشد.
کیا با رحم سپتوم دار باردار شدن؟
این سوال بازتاب‌دهنده امید و جستجوی تجربیات مشابه توسط زنانی است که با این تشخیص روبرو هستند. پاسخ به این سوال مثبت است؛ بله، بسیاری از زنان با رحم سپتوم دار، هم قبل و هم بعد از درمان، باردار شده و صاحب فرزند شده‌اند.
بارداری با رحم سپتوم دار بدون جراحی
همانطور که پیشتر ذکر شد، برخی زنان، به خصوص آنهایی که سپتوم کوچک یا ناقصی دارند، ممکن است بدون هیچ مداخله‌ای بارداری موفقی را تجربه کنند و نوزاد سالمی به دنیا بیاورند. با این حال، این گروه از زنان همچنان در معرض خطر بالاتری برای سقط جنین، زایمان زودرس و سایر عوارض بارداری قرار دارند. موفقیت در این موارد اغلب به اندازه و محل سپتوم، و همچنین عوامل فردی دیگر بستگی دارد.
تجربیات موفق پس از درمان سپتوم
بخش قابل توجهی از زنانی که به دلیل سپتوم رحم دچار سقط مکرر یا ناباروری ثانویه (مشکل در بارداری مجدد پس از یک بارداری قبلی) بوده‌اند، پس از انجام عمل سپتوپلاستی هیستروسکوپیک، بارداری موفق و تولد نوزاد زنده را تجربه کرده‌اند. آمار و مطالعات علمی این تجربیات مثبت را تایید می‌کنند و نشان می‌دهند که برداشتن سپتوم به طور چشمگیری پیامدهای بارداری را بهبود می‌بخشد. داستان‌های موفقیت بسیاری از این زنان در انجمن‌های آنلاین و گروه‌های حمایتی به اشتراک گذاشته میشود که می‌تواند برای دیگران الهام‌بخش و امیدوارکننده باشد.
اهمیت مشاوره و تصمیم‌گیری آگاهانه
برای زنانی که رحم سپتوم دار دارند و قصد بارداری دارند یا سابقه مشکلات باروری داشته‌اند، بسیار مهم است که با یک متخصص زنان و زایمان با تجربه در زمینه ناهنجاری‌های رحمی و جراحی‌های هیستروسکوپیک مشورت کنند. پزشک می‌تواند بر اساس شرایط فردی، سابقه پزشکی، نتایج تصویربرداری و اهداف باروری، بهترین گزینه‌های تشخیصی و درمانی را توصیه کند. تصمیم‌گیری برای انجام یا عدم انجام جراحی باید پس از درک کامل مزایا، معایب و میزان موفقیت احتمالی صورت گیرد.
سخن نهایی
سپتوم رحم، اگرچه می‌تواند چالش‌هایی را در مسیر باروری ایجاد کند، اما یک وضعیت قابل تشخیص و درمان است. با پیشرفت‌های علم پزشکی، به‌ویژه در زمینه جراحی‌های کم‌تهاجمی مانند هیستروسکوپی، شانس بارداری موفق و به دنیا آوردن نوزاد سالم برای بانوانی که با این ناهنجاری مواجه هستند، به طور چشمگیری افزایش یافته است. تشخیص دقیق، مشاوره با متخصص زنان و زایمان با تجربه، و انتخاب روش درمانی مناسب، کلید دستیابی به نتیجه مطلوب است. به یاد داشته باشید که هر فرد شرایط منحصر به فردی دارد و برنامه درمانی باید متناسب با وضعیت او تنظیم شود. امید به درمان و بارداری موفق همواره وجود دارد.
