سونوگرافی شکم و لگن یکی از روش‌های تصویربرداری ایمن و بدون درد است که اطلاعات ارزشمندی را در اختیار پزشکان قرار می‌دهد. بسیاری از افراد پیش از انجام این تصویربرداری، سؤالاتی در ذهن دارند؛ از جمله اینکه برای سونوگرافی شکم و لگن چند ساعت باید ناشتا بود؟، سونوگرافی کامل شکم و لگن زنان شامل چیست؟، بهترین زمان سونوگرافی شکم و لگن چه موقعی است؟، سونوگرافی شکم و لگن از کجاست و چگونه انجام می‌شود؟ و نهایتاً آمادگی برای سونوگرافی شکم و لگن شامل چه مواردی است؟
این مقاله به تفصیل به این پرسش‌ها پاسخ خواهد داد تا با آگاهی کامل برای انجام این سونوگرافی آماده شوید. همچنین پیشنهاد می شود از صفحه بهترین دکتر فوق تخصص زنان و زایمان و نازایی در تهران دیدن کنید.
برای سونوگرافی شکم و لگن چند ساعت باید ناشتا بود؟
ناشتایی یکی از مهم‌ترین بخش‌های آمادگی برای سونوگرافی شکم و گاهی لگن است. رعایت دقیق مدت زمان ناشتایی به کیفیت تصاویر و در نتیجه تشخیص صحیح کمک شایانی می‌کند.
اهمیت ناشتایی در سونوگرافی شکم
ناشتایی برای سونوگرافی شکم به چند دلیل ضروری است. اول اینکه، وجود غذا و مایعات در معده و روده‌ها می‌تواند باعث ایجاد گاز شود. گاز موجود در روده‌ها مانع از عبور امواج صوتی شده و کیفیت تصاویر اندام‌های شکمی مانند کبد، کیسه صفرا، پانکراس و طحال را به شدت کاهش می‌دهد. دوم اینکه، برای بررسی دقیق کیسه صفرا، لازم است که این عضو در حالت استراحت و پر از صفرا باشد. پس از صرف غذا، کیسه صفرا منقبض شده و محتویات خود را تخلیه می‌کند که این امر بررسی آن را دشوار می‌سازد.
مدت زمان توصیه شده برای ناشتایی
به طور کلی، برای انجام سونوگرافی شکم، توصیه می‌شود که فرد بزرگسال حدود تا ساعت قبل از انجام سونوگرافی ناشتا باشد. این مدت زمان به بدن فرصت کافی برای هضم غذا و خالی شدن نسبی دستگاه گوارش را می‌دهد. برای کودکان، این مدت زمان ممکن است کوتاه‌تر باشد و معمولاً پزشک یا مرکز سونوگرافی دستورالعمل‌های خاصی را ارائه می‌دهند (مثلاً برای نوزادان تا ساعت و برای کودکان ساعت ناشتایی کافی است).
ناشتایی برای سونوگرافی لگن
برای سونوگرافی لگن به تنهایی (بدون بررسی شکم)، معمولاً نیازی به ناشتایی نیست، مگر اینکه پزشک دستور خاصی داده باشد. اما اگر قرار است سونوگرافی شکم و لگن همزمان انجام شود، رعایت شرایط ناشتایی برای سونوگرافی شکم الزامی است. نکته مهم در سونوگرافی لگن، پر بودن مثانه است که در بخش آمادگی‌ها به آن پرداخته خواهد شد.
سونوگرافی کامل شکم و لگن زنان شامل چیست؟
سونوگرافی کامل شکم و لگن در زنان یک بررسی جامع از اندام‌های داخلی این دو ناحیه است و می‌تواند به تشخیص طیف وسیعی از بیماری‌ها و شرایط کمک کند.
بررسی اندام‌های شکمی
در بخش سونوگرافی شکم، اندام‌های زیر مورد ارزیابی قرار می‌گیرند:
- کبد: اندازه، شکل، بافت، وجود توده، کیست یا علائم بیماری‌های کبدی مانند کبد چرب بررسی می‌شود.
- کیسه صفرا: اندازه، ضخامت دیواره، وجود سنگ یا پولیپ ارزیابی می‌شود.
- طحال: اندازه و بافت آن مورد بررسی قرار می‌گیرد.
- پانکراس (لوزالمعده): در حد امکان، از نظر وجود التهاب، توده یا کیست بررسی می‌شود (گاهی به دلیل وجود گاز روده، مشاهده کامل پانکراس دشوار است).
- کلیه‌ها: اندازه، شکل، وجود سنگ، کیست، تومور یا علائم انسداد و هیدرونفروز (تورم کلیه) بررسی می‌شود.
- غدد فوق کلیوی (آدرنال): در صورت لزوم و امکان مشاهده، بررسی می‌شوند.
- عروق بزرگ شکمی: مانند آئورت و ورید اجوف تحتانی از نظر اتساع یا سایر ناهنجاری‌ها بررسی می‌شوند.
- بررسی وجود مایع آزاد در حفره شکم (آسیت).
بررسی اندام‌های لگنی در زنان
در بخش سونوگرافی لگن زنان، اندام‌های تولید مثلی و ادراری تحتانی بررسی می‌شوند:
- رحم: اندازه، شکل، موقعیت، ضخامت لایه داخلی رحم (آندومتر)، وجود فیبروم (میوم)، پولیپ، آدنومیوز یا ناهنجاری‌های ساختاری ارزیابی می‌شود.
- تخمدان‌ها: اندازه، شکل، وجود فولیکول‌های در حال رشد، کیست، تومور یا علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) بررسی می‌شود.
- لوله‌های فالوپ (لوله‌های رحمی): در حالت طبیعی معمولاً در سونوگرافی به وضوح دیده نمی‌شوند، مگر اینکه دچار التهاب (سالپنژیت) یا اتساع (هیدروسالپنکس) باشند.
- مثانه: ضخامت دیواره، وجود سنگ یا توده و میزان تخلیه آن (در صورت لزوم) بررسی می‌شود.
- فضای لگنی: از نظر وجود مایع آزاد یا توده‌های غیرطبیعی در لگن بررسی می‌شود.
بهترین زمان سونوگرافی شکم و لگن
انتخاب بهترین زمان برای انجام سونوگرافی شکم و لگن بستگی به هدف از انجام سونوگرافی و دستور پزشک دارد.
بهترین زمان برای سونوگرافی شکم
برای سونوگرافی شکم، مهم‌ترین عامل رعایت شرایط ناشتایی است. بنابراین، هر زمانی که بتوانید حداقل 66 تا 88 ساعت ناشتایی را رعایت کنید، برای انجام سونوگرافی شکم مناسب است. بسیاری از مراکز، سونوگرافی شکم را در نوبت صبح انجام می‌دهند تا فرد بتواند پس از بیدار شدن و بدون صرف صبحانه مراجعه کند.
بهترین زمان برای سونوگرافی لگن در زنان
زمان انجام سونوگرافی لگن در زنان می‌تواند بسته به علت درخواست سونوگرافی متفاوت باشد:
- ارزیابی عمومی: برای بررسی کلی رحم و تخمدان‌ها، سونوگرافی را می‌توان در هر زمانی از چرخه قاعدگی انجام داد. با این حال، برخی پزشکان ترجیح می‌دهند سونوگرافی پس از اتمام دوره قاعدگی (معمولاً روز تا 1 سیکل) انجام شود، زیرا در این زمان ضخامت آندومتر کمتر است و مشاهده حفره رحم و پاتولوژی‌های احتمالی آن مانند پولیپ یا فیبروم‌های کوچک بهتر صورت می‌گیرد.
- بررسی فولیکول‌ها (در درمان ناباروری): برای پایش رشد فولیکول‌ها، سونوگرافی‌های سریال در روزهای خاصی از چرخه قاعدگی، طبق دستور پزشک انجام می‌شود (معمولاً از اواسط فاز فولیکولار).
- بررسی ضخامت آندومتر: اگر هدف بررسی ضخامت آندومتر باشد، ممکن است پزشک زمان خاصی را با توجه به فاز سیکل قاعدگی یا مصرف داروهای هورمونی توصیه کند.
- موارد اورژانسی: در موارد اورژانسی مانند درد حاد لگن یا خونریزی غیرطبیعی، سونوگرافی بدون در نظر گرفتن زمان سیکل قاعدگی انجام می‌شود.
اهمیت پیروی از دستور پزشک
در نهایت، بهترین راهنما برای تعیین زمان مناسب سونوگرافی، دستور پزشک معالج شماست. پزشک با توجه به شرایط بالینی و هدف تشخیصی، بهترین زمان را برای شما مشخص خواهد کرد.
سونوگرافی شکم و لگن از کجاست؟
سونوگرافی شکم و لگن معمولاً به دو روش اصلی انجام می‌شود: از روی پوست شکم (ترانس ابدومینال) و در زنان، گاهی از طریق واژن (ترانس واژینال).
سونوگرافی ترانس ابدومینال (از روی شکم و لگن)
این روش رایج‌ترین نوع سونوگرافی برای بررسی اندام‌های شکمی و لگنی است. در این روش:
- بیمار به پشت روی تخت دراز می‌کشد.
- مقداری ژل مخصوص (لوبریکانت بر پایه آب) روی پوست شکم و لگن مالیده می‌شود. این ژل به انتقال بهتر امواج صوتی کمک کرده و از ایجاد هوا بین پروب (مبدل) و پوست جلوگیری می‌کند.
- متخصص سونوگرافی (رادیولوژیست یا سونوگرافیست) پروب را به آرامی روی پوست حرکت داده و با فشار ملایم، تصاویر اندام‌های داخلی را بر روی مانیتور مشاهده و ثبت می‌کند.
- برای بررسی اندام‌های لگنی با این روش، پر بودن مثانه ضروری است، زیرا مثانه پر به عنوان یک “پنجره صوتی” عمل کرده و روده‌ها را از مسیر امواج کنار می‌زند و دید بهتری از رحم و تخمدان‌ها فراهم می‌کند.
سونوگرافی ترانس واژینال (داخلی یا از طریق واژن – برای زنان)
این روش اغلب برای بررسی دقیق‌تر اندام‌های لگنی در زنان (رحم، تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ) و به خصوص در مواردی که سونوگرافی ترانس ابدومینال تصاویر واضحی ارائه ندهد، یا برای بررسی‌های خاص مانند پایش فولیکول‌ها در درمان ناباروری یا تشخیص حاملگی‌های اولیه، انجام می‌شود.
- در این روش، مثانه بیمار باید خالی باشد.
- یک پروب باریک و مخصوص که با پوشش یکبار مصرف و ژل پوشانده شده است، به آرامی وارد واژن می‌شود.
- این روش معمولاً دردناک نیست، اما ممکن است برخی افراد احساس فشار یا ناراحتی خفیفی داشته باشند.
- سونوگرافی ترانس واژینال به دلیل نزدیکی پروب به اندام‌های لگنی، تصاویر بسیار دقیق‌تر و با جزئیات بیشتری از این اندام‌ها ارائه می‌دهد.
- گاهی اوقات پزشک ممکن است هر دو روش ترانس ابدومینال و ترانس واژینال را برای ارزیابی کامل‌تر انجام دهد.
آمادگی برای سونوگرافی شکم و لگن
آمادگی مناسب قبل از سونوگرافی شکم و لگن برای به دست آوردن تصاویر با کیفیت و تشخیص دقیق بسیار مهم است.
ناشتایی
همانطور که قبلاً توضیح داده شد، برای سونوگرافی شکم و همچنین اگر سونوگرافی شکم و لگن همزمان انجام می‌شود، ناشتایی به مدت حداقل تا ساعت قبل از آزمایش ضروری است. در این مدت از خوردن و آشامیدن (به جز مقدار کمی آب برای مصرف داروهای ضروری، در صورت تأیید پزشک) خودداری کنید. از جویدن آدامس و سیگار کشیدن نیز پرهیز کنید زیرا می‌توانند باعث ورود هوا به معده شوند.
پر بودن مثانه برای سونوگرافی لگن (روش ترانس ابدومینال)
اگر قرار است سونوگرافی لگن از روی شکم (ترانس ابدومینال) انجام شود، باید مثانه شما پر باشد. برای این منظور:
- حدود تا ساعت قبل از زمان سونوگرافی، نوشیدن تا لیوان آب (حدود لیتر) را شروع کنید و آن را به تدریج بنوشید.
- پس از نوشیدن آب، از تخلیه مثانه خودداری کنید تا زمان انجام سونوگرافی فرا برسد.
- احساس پری مثانه و نیاز به دفع ادرار نشان‌دهنده آمادگی شماست.
- در صورتی که احساس پری بیش از حد و ناراحت‌کننده دارید، می‌توانید مقدار کمی از ادرار را تخلیه کنید، اما نه به طور کامل.
- اگر فقط سونوگرافی شکم دارید و یا سونوگرافی لگن شما از نوع ترانس واژینال است، نیازی به پر بودن مثانه نیست (برای ترانس واژینال مثانه باید خالی باشد).
خالی کردن مثانه برای سونوگرافی ترانس واژینال
در صورتی که قرار است سونوگرافی ترانس واژینال انجام دهید، معمولاً از شما خواسته می‌شود که درست قبل از انجام سونوگرافی، مثانه خود را کاملاً خالی کنید.
لباس راحت و سایر توصیه‌ها
- لباس‌های راحت و دو تکه بپوشید تا به راحتی بتوانید ناحیه شکم و لگن خود را برای انجام سونوگرافی نمایان کنید.
- مدارک پزشکی مرتبط، از جمله نتایج سونوگرافی‌های قبلی (در صورت وجود) را همراه داشته باشید.
- در مورد داروهایی که مصرف می‌کنید، به پزشک یا مسئول سونوگرافی اطلاع دهید.
- اگر دیابت دارید، در مورد ناشتایی و مصرف داروهای خود با پزشک مشورت کنید.
سخن نهایی
سونوگرافی شکم و لگن یک ابزار تشخیصی قدرتمند، ایمن و غیرتهاجمی است که به پزشکان در شناسایی و پیگیری بسیاری از بیماری‌ها کمک می‌کند. آگاهی از نحوه انجام این سونوگرافی و رعایت دقیق دستورالعمل‌های آمادگی، نقش بسیار مهمی در کیفیت تصاویر و در نتیجه، تشخیص صحیح دارد. همواره سؤالات و نگرانی‌های خود را با پزشک معالج یا مرکز سونوگرافی در میان بگذارید و دستورالعمل‌های خاصی که به شما داده می‌شود را به دقت دنبال کنید. با همکاری شما و تخصص تیم پزشکی، می‌توان از این روش تصویربرداری به بهترین نحو برای حفظ و ارتقاء سلامتی بهره برد.
